دین و ایدئولوژی

دین و ایدئولوژی

در این قسمت تحقیق با عنوان دین و ایدئولوژی به صورت فایل Word برای دانلود ارائه شده است.

قسمتی از متن تحقیق در زیر نشان داده شده است.

تفكيك دين و ايدئولوژى، پديده‏اى است كه از نيمه دوم دهه شصت وخصوصا بعد از فروپاشى ماركسيسم، در متن جريان روشنفكرانه دينى‏شكل مى‏گيرد. چه اين كه تفسير ايدئولوژيك دين از نيمه دوم دهه چهل‏بروز مى‏يابد و در طول دهه پنجاه، شاخص روشنفكرى دينى مى‏شود ودر دهه شصت، راه افول را مى‏پيمايد. نكته شايان توجه، اين است كه‏تفسير ايدئولوژيك و غير ايدئولوژيك دين، هر دو تابع جريان‏گسترده‏ترى هستند كه بر ذهنيت روشنفكرى در ايران و يا فراتر از آن، دركشورهاى اسلامى و حتى در جهان سوم حضور دارد. روشنفكرى درايران، از دهه بيست‏به بعد، با حضور ماركسيزم، بار ايدئولوژيك چپ‏دارد. روشنفكرى دينى نيز كه به دلايلى در دهه چهل به بعد، به صورت‏واقعيتى اجتماعى درآمد با تاثير از اين محيط، به تفسير ايدئولوژيك دين‏پرداخت. از دهه شصت‏به مرور، روشنفكر ايرانى در داخل و خارج ازكشور، به تخليه بار ايدئولوژيك پرداخت و بعد از فروپاشى ماركسيزم،آخرين سنگرهاى ايدئولوژيك نيز كه به نام «ايدئولوژى علمى‏» شهرت‏يافته بود، در هم ريخت و به دنبال آن، روشنفكرى دينى نيز به آنچه‏نزديك به دو دهه، در باب «دين ايدئولوژيك‏» پرداخته بود، پشت كرد.

به معناى مثبت، ايدئولوژى كه تا قبل از دهه شصت در بين‏روشنفكران ايرانى حضورداشت، همان «ايدئولوژى علمى‏» بود كه ماركس، آن را درحاشيه معناى ديگرى به كار مى‏برد كه مذموم بود. دكتر شريعتى با استفاده از موقعيت‏ممتازى كه اين لفظ، بين روشنفكران داشت، آن را بيشتر در ابعاد ارزشى به كار برده و دربرابر جهان‏بينى قرار داد. (۱) و در اين تقابل، «جهان‏بينى‏» به عنوان اصل، و «ايدئولوژى‏»،فرع بر آن شمرده شده و براين اساس، جهان‏بينى‏توحيدى اسلام، زير بنا، و ايدئولوژى‏اسلامى، روبناى آن معرفى شد. اين تقسيم‏بندى، موجب شد تا متفكرين مسلمانى كه برمبناى «حكمت‏شيعى‏» مى‏انديشيدند، دو لفظ «جهان‏بينى‏» و «ايدئولوژى‏» را مرادف با«حكمت نظرى‏» و «حكمت عملى‏» قرار دهند و «مكتب‏» را كه در تعابير دكتر شريعتى،جامع «جهان‏بينى و ايدئولوژى‏» بود، شامل اين دو بخش، و در معنايى، مرادف با «فلسفه‏به معناى اعم‏» به كار ببرند.

حكمت نظرى، دانشهايى را شامل مى‏شود كه به بحث از هستى‏هايى مى‏پردازند كه‏با صرف نظر از اراده و اعتبار انسانى، موجوداند. و به همين دليل، «مبداء و معادشناسى‏»و «علوم طبيعى و رياضى‏» و دانشهايى نظير «نفس شناسى‏» را شامل مى‏شود و حكمت‏عملى، شامل دانشهايى است كه با اراده و اعتبار انسان، موجود مى‏شوند، نظير «اخلاق‏»،«تدبير منزل‏» و «سياست مدن‏». بدين ترتيب، جهان‏بينى، به بحث از هستى‏ها وايدئولوژى، به بحث از «بايستى‏ها و شايستگى‏ها» مى‏پرداخت.

شهيد مطهرى در برخى از آثار اخير خود (۲) ،لفظ جهان‏بينى و ايدئولوژى را به همين‏معنا به كار مى‏برد و ذهنيت عمومى جامعه مذهبى و روشنفكرى نيز با اين معنا مانوس‏بود.

«ايدئولوژى‏»، با مسيرى كه شريعتى براى آن هموار كرد، در نهايت، معنائى نزديك ويا مرادف با «حكمت عملى‏» را پيدا كرد. اما در نزد «ماركس‏» و آنچنان كه بعد از او درجامعه‏شناسى معرفت، به وسيله «مانهايم‏» به كار برده مى‏شد، معناى ديگرى دارد.ايدئولوژى در نزد ماركس، تنها شامل «ارزشها» نمى‏شود. جهان‏بينى و مكتب و دين رانيز در برمى‏گيرد. «قضاياى ارزشى‏» و «گزاره‏هاى غيرارزشى‏» كه بحث درباره «هستى‏»هاهستند، دو دوسته قضايايى مى‏باشند كه‏در قلمرو ذهنيت انسانى پديد مى‏آيند وايدئولوژى، علاوه بر آن كه همه‏صحنه‏هاى ذهنى را فرا مى‏گيرد، ريشه‏در گرايشهاى عملى افراد، طبقات و ياجوامع دارد.

ماركس، معرفت‏بشرى را داراى‏تعينى اجتماعى و طبقاتى مى‏داند ومعتقد است نحوه تفكر هر كس، به كار،شغل و طبقه‏اى وابسته است كه به آن‏تعلق دارد. او همه انديشه‏هاى بشرى رااعم از آن چه درباره «هستى‏»ها و«بايستى‏»ها به صورت عقيده، دين ومكتب، ظاهر مى‏شوند، بازتاب شرايط‏اجتماعى و اقتصادى خاصى مى‏داند كه‏به تناسب ابزار توليد و شرايط مادى واقتصادى جامعه پديد مى‏آيند. او انديشه‏افراد درباره وجود مبداء و معاد راشايسته يك بحث فلسفى و عقلى و ياناشى از يك داورى بايسته علمى‏نمى‏داند، بلكه همه اين عقايد و حتى عقل داورى افراد را نيز با ارجاع به زمينه‏هاى‏اجتماعى آن تفسير و تاويل مى‏نمايد.

مواجهه او با انديشه‏هاى افراد، نظير مواجهه و برخورد «فرويد» است، با اين تفاوت‏كه فرويد، روانكاوى فردى، و او، روانكاوى اجتماعى و طبقاتى مى‏كند. از نظر ماركس،جامعه در يك حركت ديالكتيكى، همراه با رشد ابزار و شرايط توليد، مناسبات و روابطو انديشه‏هاى اجتماعى نوينى را طلب مى‏نمايد. همراه با اين تحول، انديشه‏هايى كه‏مناسب با شرايط اقتصادى و اجتماعى پيشين، شكل گرفته‏اند، محكوم به فنا و نابودى‏هستند. «ايدئولوژى‏» در نظر ماركس، مجموعه باورها، عقايد، انديشه‏ها و افكارى است‏كه در شرايط پيشين جامعه، شكل گرفته و اينك، على‏رغم تحول زير ساخت اجتماعى،با نظر به گذشته، قصد ابقاى آن را نموده‏اند. به همين دليل است كه ايدئولوژى، داراى‏معناى مثبتى نيست. جامعه در مسير تحول، انديشه‏هاو آرمانهاى جديدى را نيز كه‏مناسب با شرايط توليدى و اقتصادى نوين است، پديد مى‏آورد. اين توليد ذهنى جديد،به دليل اين كه روى به حادثه‏اى دارد كه ناگزير اتفاق مى‏افتد، برخلاف «ايدئولوژى‏»، صادق است. ايدئولوژى، روى به واقعيتى دارد كه زمان آن به سرآمده است و انديشه‏اى‏است كه تاريخ مصرف آن گذشته است. ماركس در جامعه قرن نوزدهم ، انديشه صادق‏را انديشه كسانى مى‏دانست كه روى به آينده دارند و قصد تبديل و تفسير جهان راكرده‏اند. يعنى طبقه كارگر و “پرولتر” كه طبقه پيشتاز و پيشرو جامعه است. عقايد وانديشه اين گروه، «فلسفه علمى‏» ناميده مى‏شد. نيز فلسفه علمى، مجموعه‏اى ازآگاهى‏ها و دانشهاى انقلابى بودند كه در حاشيه معناى مذموم ايدئولوژى‏هايى كه باپسوند «تخيلى‏» معرفى مى‏شد، گاه با عنوان ايدئولوژى علمى نيز معرفى مى‏گرديدند.